ΜΑΡΙΑ ΝΙΩΤΗ

Έγκλημα Πάθους στο Νιου Τζέρσεϊ: Η Υπόθεση της Μαρίας Νιώτη

Η δολοφονία της 17χρονης Μαρίας Νιώτη και της φίλης της στο Νιου Τζέρσεϊ φέρνει στο προσκήνιο το φαινόμενο των εγκλημάτων πάθους, τη σύνδεσή τους με τη ζήλια και την ενδοσυντροφική βία, αλλά και την ανάγκη για έγκαιρη πρόληψη.

Η Μαρία Νιώτη, 17χρονη ομογενής από τη Ρόδο που ζούσε στις ΗΠΑ, δολοφονήθηκε μαζί με τη φίλη της Ισαμπέλα Σάλας, όταν ο 17χρονος πρώην σύντροφός της, Βίνσεντ Μπατιλόρο, έπεσε πάνω τους με το αυτοκίνητό του. Οι αρχές επιβεβαίωσαν ότι η πράξη δεν ήταν «τροχαίο δυστύχημα», αλλά προμελετημένο χτύπημα.Ο δράστης φέρεται να παρακολουθούσε για μήνες τη Μαρία, να της στέλνει απειλητικά μηνύματα και να εκδηλώνει εμμονική συμπεριφορά. Ένα βίντεο που ανάρτησε στο διαδίκτυο πριν τη σύλληψή του ενίσχυσε τις ενδείξεις ότι η πράξη ήταν οργανωμένη.

ΕΓΚΛΗΜΑ ΠΑΘΟΥΣ

 Ο ορος αναφέρεται σε βίαιες πράξεις , κυρίως σε ανθρωποκτονίες που διαπράττονται λόγω ερωτικής απόρριψης, ζήλιας ή αδυναμίας αποδοχής του χωρισμού.Αρχικα τα εγκλήματα πάθους συχνά καταγράφονται ως φεμινίδια: δολοφονίες γυναικών επειδή δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του συντρόφου ή πρώην συντρόφου τους. Από ψυχολογική σκοπιά , σχετίζονται με έντονα συναισθήματα εγκατάλειψης, απόρριψης και ανάγκης για έλεγχο. Τελος έρευνες δείχνουν ότι η πλειονότητα αυτών των εγκλημάτων έχει προηγηθεί από παρακολούθηση (stalking), απειλές και μορφές ψυχολογικού ελέγχου (McFarlane et al., 1999).

Η υπόθεση της έφηβης αποτελεί μια εμβληματική περίπτωση εγκλήματος πάθους, στην οποία διαφαίνονται με σαφήνεια τα βασικά μοτίβα της έμφυλης βίας.

Πρώτον, η αδυναμία αποδοχής του χωρισμούυπήρξε καταλυτική. Ο δράστης δεν μπόρεσε να συμβιβαστεί με το τέλος της σχέσης, ερμηνεύοντας την απόρριψη ως προσωπική απειλή και απώλεια ελέγχου. Αυτή η αδυναμία διαχείρισης του τέλους μιας σχέσης συναντάται συχνά σε υποθέσεις intimate partner femicides.

Δεύτερον, η εμμονική παρακολούθηση απέδειξε μια δυναμική καταδίωξης (stalking). Η παρουσία του δράστη έξω από το σπίτι του θύματος και τα συνεχή απειλητικά μηνύματα αποτελούσαν σαφή προειδοποιητικά σημάδια, τα οποία σύμφωνα με την έρευνα προηγούνται συστηματικά σε περιπτώσεις κλιμάκωσης βίας.

Τρίτον, η πράξη χαρακτηρίστηκε από συμβολική βία. Το όχημα χρησιμοποιήθηκε όχι απλώς ως μέσο, αλλά ως «όπλο» εξουδετέρωσης και κυριαρχίας, ενισχύοντας τη διάσταση της επίδειξης ισχύος.

Τέλος, η προμελέτη και η δημόσια προβολή της πράξης μέσω της ανάρτησης βίντεο πριν το έγκλημα δείχνουν την  ένδειξη ότι ο δράστης επιδίωκε να «δικαιολογήσει» τη βία του στα μάτια τρίτων. Η δημόσια αναφορά του μίσους και της πρόθεσης ενισχύει την ερμηνεία ότι δεν πρόκειται για μια «στιγμιαία έκρηξη πάθους», αλλά για κλιμακούμενη και οργανωμένη βία που στόχευε όχι μόνο στο ίδιο το θύμα, αλλά και στη δημόσια εικόνα της.

ψυχολογική και εγκληματολογική ανάλυση 

Η υπόθεση της Μαρίας Νιώτη αναδεικνύει με έντονο τρόπο τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που συχνά βρίσκονται πίσω από τα εγκλήματα πάθους. Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία που έχουν επισημανθεί στη βιβλιογραφία είναι η ευαισθησία στην απόρριψη. Άτομα που έχουν  υψηλά επίπεδα ευαλωτότητας σε αυτό το πεδίο βιώνουν την ερωτική απόρριψη όχι ως μια φυσιολογική εξέλιξη, αλλά ως προσωπική προσβολή ή υπαρξιακή απειλή. Αυτή η ψυχολογική διεργασία οδηγεί συχνά σε εκρηκτικές ή βίαιες αντιδράσεις, καθώς η απώλεια του συντρόφου εκλαμβάνεται ως απώλεια ταυτότητας και αξίας (Downey & Feldman, 1996).

Παράλληλα, η ζήλια αποτελεί έναν ακόμη κρίσιμο σημείο . Συχνά ο δράστης προσπαθεί να αποδείξει την αγάπη του , όμως στην πραγματικότητα λειτουργεί ως μηχανισμός κτητικότητας και ελέγχου. Η ζήλια, ιδίως όταν ενισχύεται από ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση, μπορεί να μετατραπεί σε εμμονική επιθυμία κυριαρχίας πάνω στο άτομο που απορρίπτει τη σχέση. Η μετάβαση από την ψυχολογική πίεση στην πραγματική βίαδεν είναι σπάνια σε τέτοιες περιπτώσεις (Johnson, 2008).

Τέλος, η εφηβική ηλικία χαρακτηρίζεται από έντονη συναισθηματική φόρτιση, παρορμητικότητα και συχνά περιορισμένη ικανότητα αυτορρύθμισης. Η ανάπτυξη του εγκεφάλου, και ειδικά του προμετωπιαίου φλοιού, δεν έχει ολοκληρωθεί, με αποτέλεσμα οι έφηβοι να είναι περισσότερο επιρρεπείς σε ριψοκίνδυνες, ακραίες ή παρορμητικές πράξεις, ιδιαίτερα σε συνθήκες έντονης συναισθηματικής διέγερσης (Steinberg, 2008). Σε περιπτώσεις όπου η εφηβεία συναντά εμμονική ζήλια και αδυναμία διαχείρισης της απόρριψης, το μείγμα γίνεται εκρηκτικό και ενέχει σοβαρό κίνδυνο για βίαιες ενέργειες.

Συνολικά, η ψυχολογική ανάλυση της υπόθεσης δείχνει πώς η αλληλεπίδραση ευαισθησίας στην απόρριψη, ζήλιας/κτητικότητας και εφηβικής παρορμητικότητας μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες για ένα έγκλημα πάθους. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι καθοριστική όχι μόνο για την ερμηνεία τέτοιων τραγικών γεγονότων, αλλά και για την ανάπτυξη προληπτικών στρατηγικών.

Αν και συχνά τα εγκλήματα πάθους παρουσιάζονται ως στιγμιαίες εκρήξεις συναισθήματος, η εγκληματολογική έρευνα αποδεικνύει ότι σε πολλές περιπτώσεις εμπεριέχουν στοιχεία προμελέτης και σχεδιασμού. Οι δράστες, ακόμη κι αν δρουν υπό έντονη συναισθηματική φόρτιση, συχνά έχουν προηγουμένως επιδείξει συμπεριφορές ελέγχου, απειλών ή παρακολούθησης που καταδεικνύουν ότι το έγκλημα δεν προέκυψε αιφνιδίως.

Το έγκλημα αυτό εντάσσεται στο μοτίβο των λεγόμενων intimate partner femicides, δηλαδή των γυναικοκτονιών που διαπράττονται από πρώην ή νυν συντρόφους. Στα περιστατικά αυτά, οι γυναίκες συχνά αντιμετωπίζονται από τον δράστη ως «ιδιοκτησία», με αποτέλεσμα η απώλεια ελέγχου ή η απόρριψη να βιώνεται ως αφόρητη ταπείνωση. Το επακόλουθο έγκλημα δεν είναι απλώς μια παρορμητική πράξη, αλλά συχνά η «τελική λύση» σε μια πορεία κλιμακούμενης βίας και εμμονής.

Η διεθνής βιβλιογραφία στηρίζει αυτή την εκτίμηση. Ο Campbell και οι συνεργάτες του (2003) κατέδειξαν ότι πάνω από το 40% των γυναικοκτονιών από πρώην συντρόφους είχαν προηγηθεί από απειλές, παρακολούθηση (stalking) ή άλλες ενδείξεις ελέγχου. Τα δεδομένα αυτά αποκαλύπτουν ότι τα εγκλήματα πάθους δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «κεραυνοβόλα» ή «ανεξήγητα», αλλά ως μέρος ενός αναγνωρίσιμου εγκληματολογικού προτύπου με σαφή προειδοποιητικά σημάδια. Τέλος όπως παρατηρήθηκε σε αυτή την ιστορία , η εμμονική συμπεριφορά του δράστη αλλά και οι απειλητικές αναρτήσεις, τα μηνύματα και η παρατεταμένη παρακολούθηση εντάσσονται ακριβώς σε αυτό το μοτίβο. Έτσι, το έγκλημα αποκτά διαστάσεις σχεδιασμένης πράξης εξουσίας, παρά μιας απλής συναισθηματικής έκρηξης. Αυτό το στοιχείο είναι κομβικό για την κατανόηση, αλλά και για την πρόληψη, καθώς δείχνει ότι η έγκαιρη αναγνώριση τέτοιων συμπεριφορών μπορεί να αποτρέψει μελλοντικές τραγωδίες.

Προληψη 

Η πρόληψη εγκλημάτων πάθους και έμφυλης βίας στηρίζεται στην έγκαιρη αναγνώριση, στην εκπαίδευση και στην ενίσχυση θεσμικών μηχανισμών προστασίας.

Ένα πρώτο κρίσιμο βήμα είναι η αναγνώριση προειδοποιητικών σημάτων. Συμπεριφορές όπως η έντονη ζήλια, οι συνεχείς απειλές, η παρακολούθηση και ο έλεγχος του θύματος αποτελούν σαφή σημάδια επικινδυνότητας και δεν πρέπει να υποτιμώνται ή να θεωρούνται «ένδειξη αγάπης». Οι μελέτες δείχνουν ότι η κλιμάκωση τέτοιων συμπεριφορών συχνά προηγείται σοβαρών περιστατικών βίας.

Εξίσου σημαντική είναι η εκπαίδευση των νέων σε υγιείς σχέσεις. Η καλλιέργεια της ισότητας, της αμοιβαίας εμπιστοσύνης και της αποδοχής της απόρριψης ως φυσιολογικού στοιχείου της ζωής συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου δημιουργίας σχέσεων εξουσίας και ελέγχου. Η διαχείριση της ζήλιας και των συναισθημάτων θυμού αποτελεί βασικό πυλώνα ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων.

Σε θεσμικό επίπεδο, η νομική προστασία πρέπει να είναι άμεση και αποτελεσματική. Τα περιοριστικά μέτρα, η ποινικοποίηση του stalking και η έγκαιρη παρέμβαση των αρχών σε καταγγελίες μπορούν να αποτρέψουν την κλιμάκωση προς ακραία περιστατικά βίας.

Τέλος, η υποστήριξη θυμάτων αποτελεί θεμέλιο της πρόληψης. Δομές συμβουλευτικής, γραμμές βοήθειας και μηχανισμοί προστασίας πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμα, με ιδιαίτερη μέριμνα για ανήλικες και νέες γυναίκες που βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευάλωτη θέση. Η ενδυνάμωση των θυμάτων και η δυνατότητα έγκαιρης απομάκρυνσής τους από κακοποιητικά περιβάλλοντα μπορούν να σώσουν ζωές.

Βιβλιογραφία 

• Campbell, J. C., Webster, D., Koziol-McLain, J., Block, C., Campbell, D., Curry, M. A., … Wilt, S. (2003). Risk factors for femicide in abusive relationships: Results from a multisite case–control study. American Journal of Public Health, 93(7), 1089–1097.

• Downey, G., & Feldman, S. I. (1996). Implications of rejection sensitivity for intimate relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 70(6), 1327–1343.

• Johnson, M. P. (2008). A typology of domestic violence: Intimate terrorism, violent resistance, and situational couple violence. Northeastern University Press.

• McFarlane, J., Campbell, J. C., Wilt, S., Sachs, C. J., Ulrich, Y., & Xu, X. (1999). Stalking and intimate partner femicide. Homicide Studies, 3(4), 300–316.

• Steinberg, L. (2008). A social neuroscience perspective on adolescent risk-taking. Developmental Review, 28(1), 78–106.