Πώς η έλλειψη γονεϊκού ελέγχου οδηγεί στην παραβατικότητα

Η οικογένεια αποτελεί τον πρώτο και σημαντικότερο φορέα κοινωνικοποίησης του παιδιού. Είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο το άτομο μαθαίνει τις αξίες, τους κανόνες και τα όρια της κοινωνικής ζωής. Όταν όμως απουσιάζει ο γονεϊκός έλεγχος, το παιδί κινδυνεύει να αναπτύξει συμπεριφορές αντικοινωνικές και, σε ορισμένες περιπτώσεις, παραβατικές.

Τι σημαίνει “έλλειψη γονεϊκού ελέγχου”;

Ο όρος αναφέρεται στην ανεπάρκεια καθοδήγησης, εποπτείας και θέσπισης ορίων από τους γονείς. Αυτό δεν σημαίνει αυταρχικότητα ή τιμωρητική πειθαρχία, αλλά την απουσία σταθερής και συνεπούς παρουσίας, που βοηθά το παιδί να αντιληφθεί τη διαφορά ανάμεσα στο σωστό και το λάθος.
Οι Baumrind (1967) και Maccoby & Martin (1983) όρισαν τρεις βασικούς τύπους γονικής συμπεριφοράς:

• Αυταρχικός (υπερβολικά αυστηρός, χωρίς ζεστασιά)

• Ανεκτικός ή επιτρεπτικός (χωρίς όρια και έλεγχο)

• Αμελής ή αδιάφορος (χωρίς φροντίδα και εμπλοκή)

• Αυθεντικός/Δημοκρατικός (ισορροπία αγάπης και ορίων – θεωρείται ο πιο υγιής)

Έρευνες δείχνουν ότι οι  τύποι (ανεκτικός και αμελής) συνδέονται ισχυρά με αυξημένα ποσοστά παραβατικότητας σε εφήβους (Hoeve et al., 2009· Simons & Conger, 2007).

Η ψυχολογική διάσταση του φαινομένου

Τα παιδιά που μεγαλώνουν χωρίς σταθερά όρια, μαθαίνουν ότι οι πράξεις τους δεν έχουν συνέπειες. Αυτό τα εμποδίζει να αναπτύξουν:

• Εσωτερικό έλεγχο συμπεριφοράς (self-control)

• Ενσυναίσθηση (την ικανότητα να κατανοούν τα συναισθήματα των άλλων)

• Αίσθηση κοινωνικής ευθύνης

Η θεωρία του Gottfredson & Hirschi (1990) για τον χαμηλό αυτοέλεγχο εξηγεί ότι η απουσία γονεϊκής καθοδήγησης σε μικρή ηλικία οδηγεί σε παρορμητικές και επιθετικές συμπεριφορές αργότερα. Αυτά τα άτομα συχνά αναζητούν έντονες εμπειρίες, δυσκολεύονται να προβλέψουν τις συνέπειες των πράξεών τους και είναι πιο επιρρεπή στη βία ή στις αντικοινωνικές ενέργειες.

Κοινωνικο-εγκληματολογικές θεωρίες

1. Θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης (Bandura, 1977)
   Τα παιδιά μιμούνται τα πρότυπα που βλέπουν. Όταν οι γονείς αδιαφορούν ή αγνοούν τις αρνητικές συμπεριφορές, το παιδί μαθαίνει ότι μπορεί να πράττει χωρίς όρια.

2. Θεωρία του Κοινωνικού Ελέγχου (Hirschi, 1969)
   Η απουσία συναισθηματικού δεσμού με τους γονείς αποδυναμώνει τον κοινωνικό δεσμό του παιδιού με την κοινωνία, αυξάνοντας την πιθανότητα παραβατικότητας.
   Όπως αναφέρει ο Hirschi, «όταν το παιδί δεν νιώθει συνδεδεμένο με κάποιον, δεν έχει λόγο να συμμορφώνεται με τους κανόνες».

3. Θεωρία της Ανομίας (Merton, 1938)
   Όταν η οικογένεια δεν διδάσκει θεμιτούς τρόπους επίτευξης στόχων (π.χ. μέσω εκπαίδευσης και ηθικής προσπάθειας), το παιδί μπορεί να στραφεί σε παράνομους ή βίαιους τρόπους επίτευξης επιθυμιών.Ερευνητικά ευρήματα.

Ερευνητικά ευρήματα

• Σε μακροχρόνια έρευνα 1.200 εφήβων στις Η.Π.Α. (Patterson, 1992), διαπιστώθηκε ότι ο χαμηλός γονεϊκός έλεγχος και η έλλειψη εποπτείας αποτελούν τον ισχυρότερο προγνωστικό δείκτη για παραβατική συμπεριφορά.

• Ο Farrington (2005), μελετώντας παιδιά στο Cambridge Study of Delinquent Development, έδειξε ότι η έλλειψη σταθερότητας και ενδιαφέροντος από τους γονείς συνδέεται με εγκληματικότητα στην ενήλικη ζωή.

• Η ελληνική μελέτη της Φραγκάκη (2017) σε εφήβους της Αττικής κατέληξε ότι η αδιαφορία των γονέων, η απουσία επικοινωνίας και η έλλειψη ορίων αυξάνουν σημαντικά τις πιθανότητες εμπλοκής σε παραβατικές παρέες.

Ψυχολογικές συνέπειες για το παιδί

Η απουσία γονεϊκού ελέγχου δεν οδηγεί μόνο σε παραβατικότητα, αλλά και σε:

• Ανασφάλεια και χαμηλή αυτοεκτίμηση

• Συναισθηματική αστάθεια

• Αδυναμία αναγνώρισης ευθυνών

• Αυξημένο άγχος και θυμό

Το παιδί, μην έχοντας εσωτερικεύσει ηθικούς κανόνες, αναζητά συχνά αποδοχή μέσα από επικίνδυνες ομάδες συνομηλίκων ή αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Η σημασία του υγιούς γονεϊκού ελέγχου

Ο σωστός έλεγχος δεν σημαίνει έλλειψη ελευθερίας.
Αντίθετα, σημαίνει:

• Σταθερούς κανόνες και συνέπειες

• Ανοιχτή επικοινωνία

• Ενσυναίσθηση και συναισθηματική διαθεσιμότητα

Η ισορροπία αυτή – δηλαδή η αγάπη με όρια – είναι αυτή που διαμορφώνει συναισθηματικά ώριμα και υπεύθυνα άτομα. Όπως σημειώνει η Darling & Steinberg (1993), το “γονεϊκό στυλ” είναι πιο σημαντικό από τις μεμονωμένες πράξεις πειθαρχίας.

Συμπέρασμα

Η έλλειψη γονεϊκού ελέγχου δεν αποτελεί απλώς «χαλαρή ανατροφή» – είναι ένας παράγοντας που αποσταθεροποιεί την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και αυξάνει την πιθανότητα παραβατικής πορείας.

Η γονεϊκή καθοδήγηση, όταν ασκείται με συνέπεια, σεβασμό και συναισθηματική υποστήριξη, λειτουργεί προληπτικάαπέναντι σε κάθε μορφή αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Baumrind, D. (1967). Child care practices anteceding three patterns of preschool behavior. Genetic Psychology Monographs.

• Maccoby, E. E., & Martin, J. A. (1983). Socialization in the context of the family: Parent–child interaction.

• Gottfredson, M., & Hirschi, T. (1990). A General Theory of Crime. Stanford University Press.

• Hirschi, T. (1969). Causes of Delinquency. University of California Press.

• Farrington, D. P. (2005). Childhood origins of antisocial behavior. Clinical Psychology and Psychotherapy.

• Hoeve, M. et al. (2009). The relationship between parenting and delinquency: A meta-analysis. Journal of Abnormal Child Psychology.

• Patterson, G. R. (1992). Coercive family process. Eugene, OR: Castalia.

• Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting style as context: An integrative model. Psychological Bulletin.

• Φραγκάκη, Α. (2017). Η οικογένεια και η ανάπτυξη παραβατικής συμπεριφοράς στους εφήβους. Πανεπιστήμιο Κρήτης.