Το ghosting , η αιφνίδια, άνευ εξήγησης διακοπή επικοινωνίας , έχει γίνει ευρέως διαδεδομένη πρακτική στο πλαίσιο ραντεβού, φιλιών και επαγγελματικών σχέσεων. Στο άρθρο αυτό εξετάζουμε πώς ο φόβος δέσμευσης και οι σχετικοί τύποι προσκόλλησης (ειδικότερα οι απορριπτικοί ) λειτουργούν ως σημαντικοί ψυχολογικοί παράγοντες που οδηγούν σε ghosting, αλλά και πώς το ίδιο φαινόμενο διασταυρώνεται με εγκληματολογικά ζητήματα (επιθετικότητα, εξαπάτηση, stalking, ψηφιακή κακοποίηση). Υποστηρίζουμε ότι το ghosting έστω κι αν συχνά θεωρείται «ασήμαντο»—μπορεί να λειτουργεί ως μη-βίαιη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης με σημαντικές ψυχοκοινωνικές συνέπειες για το θύμα, και ότι η σύνδεσή του με φόβους δέσμευσης έχει διαγνωστικές και θεραπευτικές συνέπειες.

Ο φόβος δέσμευσης συνδεδεμένος στενά με αποφεύγουσες μορφές προσκόλλησης, αυξάνει την πιθανότητα χρήσης του ghosting ως στρατηγικής διάλυσης ή αποφυγής σχέσης, ενώ σε επιμέρους περιπτώσεις συνυπάρχει με σκοπιμότητες που έχουν εγκληματολογική σημασία (π.χ. ρομαντικές απάτες, sextortion, cyberstalking).

Το ghosting ορίζεται ως η  ξαφνική και χωρίς εξήγηση διακοπή επικοινωνίας από ένα άτομο προς ένα άλλο, συχνότερα στο πλαίσιο ρομαντικών ραντεβού αλλά όχι αποκλειστικά. Ερευνητικά δείγματα δείχνουν ότι το φαινόμενο είναι διαδεδομένο στους νέους ενήλικες: σε ορισμένες μελέτες το 60% δηλώνει πως έχει ghost-άρει ή έχει βιώσει ghosting.

προσκόλληση και φόβος δέσμευσης

Η θεωρία της προσκόλλησης (Bowlby, Ainsworth και μεταγενέστεροι) εξηγεί πως οι πρώιμες εμπειρίες φροντίδας σχηματοποιούν εσωτερικά μοντέλα εαυτού-άλλου που καθοδηγούν ενηλίκικες σχέσεις. Οι δύο άξονες που ενδιαφέρουν εδώ είναι:

1. απορριπτική προσκόλληση (dismissive-avoidant): χαρακτήρας ανεξάρτητος, φοβία για την εξάρτηση .Τα άτομα αυτά τείνουν να απομακρύνονται όταν η σχέση «απαιτεί» δέσμευση.

2. Φοβικός αποφευκτικός τύπος (fearful-avoidant): επιθυμία σχέσης αλλά φόβος και δυσπιστία, με εναλλαγές προσέγγισης–απόσυρσης.

Σε επίπεδο δέσμευσης, η «δέσμευση» λειτουργεί ως παράγοντας που σταθεροποιεί σχέσεις όπου τα άτομα με έντονο φόβο δέσμευσης θα αναζητήσουν στρατηγικές για να αποφύγουν μια τέτοια σταθερότητα για παράδειγμα το ghosting είναι μια τέτοια συμπεριφορική στρατηγική. Η διεθνής βιβλιογραφία συσχετίζει την αποφυγή/φόβο δέσμευσης με την τάση για διάσπαση σχέσεων χωρίς διαπροσωπική σύγκρουση (π.χ. διάλειμμα χωρίς εξήγηση).

Ψυχολογικοί μηχανισμοί που συνδέουν φόβο δέσμευσης με ghosting

Αρχικά τα άτομα που αποφεύγουν τις συγκρούσεις είναι τα άτομα που βιώνουν  τον φόβο δέσμευσης αποφεύγοντας την άμεση αντιπαράθεση σε αυτή την περίπτωση το ghosting τους επιτρέπει να «εκμηδενίσουν» συναισθηματική δέσμευση χωρίς να υποστούν την αναμενόμενη κοινωνική πίεση ή συναίσθημα ενοχής.

Επίσης υπάρχεις ή διατήρηση αυτονομίας όπου το Ghosting λειτουργεί ως συμπεριφορά επαλήθευσης του εαυτού («δεν χρειάζομαι αυτόν/ή») και επαναβεβαιώνει την ανεξαρτησία .

Επιπλέον  πολλές φορές διακρίνετε η συναισθηματική αποσύνδεση (dehumanization). Αυτό γίνεται όταν  ο άλλος παρουσιάζεται ως «προσωπείο» αντί για υποκείμενο, η σιωπή γίνεται περισσότερο ανεκτή. Έρευνες δείχνουν ότι ghosters εκδηλώνουν μείγμα ανακούφισης και ενοχής· ghostees συχνά βιώνουν έντονο πόνο και αβεβαιότητα.

Τέλος και πολύ σημαντικό παρατηρείται πως στις  διαδικτυακές σχέσεις δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσεις τον άλλον πρόσωπο με πρόσωπο, άρα δεν υπάρχουν άμεσα συναισθηματικά βάρη (π.χ. ενοχές, ντροπή, θυμός του άλλου). Έτσι, κάποιος μπορεί να σταματήσει απότομα την επικοινωνία απλώς με το πάτημα ενός κουμπιού (unfollow, block, mute), χωρίς να υποστεί άμεσες συνέπειες. Αυτό καθιστά το ghosting μια «γρήγορη» και εύκολη στρατηγική απομάκρυνσης.

Προφίλ του «ghoster» και του «ghostee»: Ψυχολογικά χαρακτηριστικά και μοτίβα συμπεριφοράς

Η έρευνα γύρω από το φαινόμενο του ghosting αναδεικνύει ορισμένα επαναλαμβανόμενα μοτίβα τόσο για το άτομο που επιλέγει να εξαφανιστεί («ghoster»), όσο και για το άτομο που  το βιώνει  («ghostee»).

Ο ghoster
Συχνά εμφανίζει υψηλότερα σκορ σε μορφές αποφεύγουσας προσκόλλησης. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο τείνει να αποφεύγει τη συναισθηματική σύνδεση , δυσκολεύεται να διαχειριστεί συγκρούσεις και προτιμά να αποσύρεται αντί να έρθει αντιμέτωπο με δυσάρεστα συναισθήματα. Σε κάποιες μελέτες καταγράφονται επίσης υψηλότερα σκορ σε χαρακτηριστικά της λεγόμενης «Σκοτεινής Τριάδας» (ναρκισσισμός, μακιαβελισμός, ψυχοπάθεια). Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν συναντώνται σε όλους τους ghosters, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να εξηγήσουν την αδιαφορία απέναντι στον ψυχικό αντίκτυπο που έχει το ghosting στο άλλο άτομο.

Αξιοσημείωτο είναι ότι αρκετοί ghosters αναφέρουν ένα αίσθημα ανακούφισης μετά την απόσυρση, καθώς απαλλάσσονται από την πίεση που νιώθουν στη σχέση ή την επικοινωνία. Παράλληλα, δεν είναι σπάνιο να βιώνουν και ενοχές, ιδίως όταν αντιλαμβάνονται την ψυχολογική επιβάρυνση που προκαλούν.

Ο ghostee
Αντίθετα, το άτομο που βιώνει το ghosting φαίνεται να εμφανίζει υψηλότερα επίπεδα άγχους απόρριψης και να επηρεάζεται έντονα στην αυτοεκτίμηση του. Η ξαφνική και ανεξήγητη διακοπή επικοινωνίας συχνά οδηγεί σε συναισθήματα ανασφάλειας, αυτοαμφισβήτησης και εσωτερικής ενοχοποίησης («Τι έκανα λάθος;»). Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η εμπειρία του ghosting μπορεί να συνδέεται με συμπτωματολογία κατάθλιψης και άγχους, είτε βραχυπρόθεσμα (π.χ. έντονη θλίψη, άγχος, απογοήτευση), είτε ακόμη και μακροπρόθεσμα, επηρεάζοντας τον τρόπο που το άτομο σχετίζεται στο μέλλον.

Σημαντικό ειναι να σημειωθεί ότι δεν είναι όλοι οι ghosters «κακοπροαίρετοι» ή διαχειριστικά επιθετικοί. Σε αρκετές περιπτώσεις η απόσυρση δεν πηγάζει από αδιαφορία ή εκμετάλλευση, αλλά από υπερβολική ψυχική φόρτιση και αδυναμία διαχείρισης της κατάστασης. Η κρίσιμη διαφορά έγκειται στη συνέπεια της συμπεριφοράς (αν επαναλαμβάνεται συστηματικά), στην πρόθεση(κακόβουλη ή αμυντική) και στο συνολικό μοτίβο σχέσεων που αναπτύσσει το άτομο.

Εγκληματολογική διάσταση: Όταν το ghosting συναντά το έγκλημα

Αν και το ghosting, ως κοινωνικό και διαπροσωπικό φαινόμενο, δεν θεωρείται αυτό καθαυτό ποινικό αδίκημα, υπάρχουν περιπτώσεις όπου τέμνεται με εγκληματολογικά φαινόμενα και αποκτά ιδιαίτερη σημασία στη μελέτη της παραβατικότητας. Η αξία του έγκειται στο γεγονός ότι συχνά λειτουργεί ως μέσο, τακτική ή στάδιο σε πιο σύνθετες μορφές εγκληματικής δραστηριότητας.

1. Ρομαντικές απάτες (romance scams)
Σε περιπτώσεις διαδικτυακής εξαπάτησης μέσω ρομαντικών σχέσεων, το ghosting χρησιμοποιείται συχνά ως στρατηγική διαφυγής του δράστη. Αφού επιτύχει την οικονομική εκμετάλλευση του θύματος (π.χ. αποσπάσει χρήματα, δώρα ή πρόσβαση σε οικονομικά δεδομένα), εξαφανίζεται απότομα για να αποφύγει την ανακάλυψη και οποιαδήποτε προσπάθεια ανάκτησης των χρημάτων. Η απόσυρση αυτή αφήνει το θύμα διπλά τραυματισμένο: συναισθηματικά και οικονομικά.

2. Sextortion και εκβιασμός
Το ghosting μπορεί να αποτελέσει μέρος του κύκλου εκβιασμού μέσω σεξουαλικού υλικού. Αρχικά, ο δράστης καλλιεργεί σχέση εμπιστοσύνης, συχνά με ερωτικό χαρακτήρα, ώστε να λάβει φωτογραφίες ή βίντεο. Στη συνέχεια, μπορεί να εξαφανιστεί προσωρινά (ghosting), επανεμφανιζόμενος αργότερα με απειλές για δημοσιοποίηση του υλικού, απαιτώντας χρήματα ή άλλες παροχές. Ο μηχανισμός αυτός βασίζεται στη χειραγώγηση και στη σταδιακή μετάβαση από τη συναισθηματική σύνδεση στον φόβο.

3. Stalking και ψηφιακή παρενόχληση
Σε ορισμένες περιπτώσεις, το ghosting συνδέεται με φαινόμενα καταδίωξης και διαδικτυακής παρακολούθησης. Ένας ghoster μπορεί να αποσυρθεί επισήμως από την επικοινωνία, αλλά να συνεχίσει να παρακολουθεί υπό κάλυψη τις διαδικτυακές δραστηριότητες του άλλου (μέσω social media, ψεύτικων προφίλ, κρυφής παρακολούθησης). Αντίστροφα, το ghosting μπορεί να αποτελέσει την προηγούμενη φάση πριν ο ghostee εκδηλώσει παρενοχλητική συμπεριφορά, προσπαθώντας να επανακτήσει την επαφή. Η ψηφιακή διαθεσιμότητα προσωπικών δεδομένων διευκολύνει τέτοιες μεταβάσεις.

4. Ψυχολογική κακοποίηση
Το ghosting, όταν επαναλαμβάνεται συστηματικά σε μοτίβα «εγκατάλειψης και επιστροφής» (discard/reconnect cycles), μπορεί να αποτελεί μορφή συναισθηματικής και ψυχολογικής κακοποίησης. Στο πλαίσιο αυτό, χρησιμοποιείται για να αποσταθεροποιήσει το θύμα, να ενισχύσει το αίσθημα ανασφάλειας και να επιβάλλει έλεγχο. Το θύμα παραμένει εγκλωβισμένο σε μια σχέση όπου η ασυνέπεια και η αβεβαιότητα γίνονται μηχανισμοί εξουσίας.

Έτσι η μελέτη του ghosting δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στην πράξη καθαυτή, αλλά να εξετάζει πάντα το πλαίσιο. Παράγοντες όπως η συχνότητα, η πρόθεση, η ύπαρξη οικονομικού ή σεξουαλικού οφέλους, καθώς και η πιθανή μετατροπή της συμπεριφοράς σε απειλή ή εκβιασμό, καθορίζουν εάν το ghosting είναι μια απλή κοινωνική πρακτική ή μέρος μιας πιο επικίνδυνης εγκληματικής στρατηγικής.

Κλινικές συνέπειες και παρεμβάσεις στο ghosting

Το φαινόμενο του ghosting δεν αποτελεί απλώς μια δυσάρεστη εμπειρία, αλλά μπορεί να έχει σημαντικές κλινικές συνέπειες για το άτομο που το βιώνει. Ανάλογα με το πλαίσιο, τη διάρκεια και τη συναισθηματική επένδυση, η επίδραση κυμαίνεται από βραχυπρόθεσμη ψυχική δυσφορία έως και μακροχρόνιες διαταραχές.

Κλινικές συνέπειες

• Πολλά άτομα αναφέρουν έντονη ψυχική δυσφορία (acute distress), που συχνά συνοδεύεται από θλίψη, σύγχυση και αίσθημα απόρριψης.

• Παρατηρείται μειωμένη εμπιστοσύνη προς μελλοντικούς συντρόφους ή κοινωνικές σχέσεις, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τη διαπροσωπική λειτουργικότητα.

• Αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης κοινωνικού άγχους, με το άτομο να αποφεύγει νέες σχέσεις από φόβο επανάληψης του τραύματος.

• Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, ειδικά όταν το ghosting συνδέεται με εγκληματολογικά πλαίσια (όπως εξαπάτηση, sextortion ή κακοποιητικά μοτίβα), μπορεί να εμφανιστούν χρόνια συμπτώματα κατάθλιψης ή ακόμα και μετατραυματικό στρες (PTSD).

Ψυχολογικές και εγκληματολογικές παρεμβάσεις
Για την αντιμετώπιση των συνεπειών του ghosting προτείνονται διαφορετικά θεραπευτικά και υποστηρικτικά μοντέλα, ανάλογα με τη φύση και τη βαρύτητα της εμπειρίας:

1. Ψυχοθεραπεία προσανατολισμένη στην προσκόλληση (attachment-based therapy)

   • Επικεντρώνεται στην επεξεργασία πρώιμων τραυμάτων και δυσλειτουργικών μοτίβων προσκόλλησης, που συχνά ενισχύουν την ευαλωτότητα στο ghosting.

   • Στόχος είναι η αναδόμηση των εσωτερικών μοντέλων σχέσεων και η ανάπτυξη υγιέστερων προσδοκιών.

2. Γνωστικο-συμπεριφοριστικές τεχνικές (CBT)

   • Εφαρμόζονται για τη διαχείριση άγχους και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης.

   • Το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει δυσλειτουργικές σκέψεις («Δεν αξίζω», «Φταίω εγώ») και να τις αντικαθιστά με πιο ρεαλιστικές και προσαρμοστικές.

3. Διαπροσωπική θεραπεία ή ζευγαροθεραπεία

   •  όταν υπάρχει διάθεση και από τις δύο πλευρές μπορεί να επανασυνδεθούν και να αποκαταστήσουν τη σχέση.

   • Στοχεύει στη βελτίωση της επικοινωνίας, στην επίλυση συγκρούσεων και στη διαχείριση συναισθημάτων απόρριψης ή θυμού.

4. Εγκληματολογική και νομική συμβουλευτική

   • Απαραίτητη σε περιπτώσεις όπου το ghosting σχετίζεται με εξαπάτηση, εκβιασμό ή stalking.

   • Περιλαμβάνει καθοδήγηση για τεκμηρίωση επικοινωνιών, διατήρηση αποδεικτικών στοιχείων και συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές.

   • Ο ρόλος αυτός είναι καθοριστικός για την προστασία του θύματος και την πρόληψη περαιτέρω βλάβης.

Έτσι το ghosting μπορεί να φαίνεται ως μια «απλή» μορφή διακοπής επικοινωνίας, ωστόσο η επίδρασή του μπορεί να είναι βαθιά και διαρκής. Η σωστή αναγνώριση των συνεπειών και η εφαρμογή στοχευμένων ψυχολογικών και εγκληματολογικών παρεμβάσεων είναι κρίσιμη για την υποστήριξη των θυμάτων και την αποκατάσταση της ψυχικής τους ισορροπίας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ το  ghosting δεν είναι απλώς «κοινωνική αγένεια»: ως συμπεριφορά, εμπλέκει βαθιά ψυχολογικά μοτίβα (ιδίως φόβους δέσμευσης και αποφεύγουσα προσκόλληση), τεχνολογικά κίνητρα και, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, εγκληματολογικά ρίσκα (απάτη, εκβιασμό, stalking). Η προσέγγιση του φαινομένου απαιτεί διεπιστημονικό φακό: ψυχοθεραπευτική (θεραπεία και αποκατάσταση θυμάτων), εγκληματολογική (προστασία, πολιτική, τεκμηρίωση), και κοινωνική/προληπτική (εκπαίδευση επικοινωνίας).